Jaren geleden attendeerde beeldend kunstenares Natascha van der Linden mij op het werk van Charlotte Salomon (1917-1943). Ik was diep geraakt en besloot me verder te verdiepen in deze Joodse vrouw die veel te jong gestorven is. In Auschwitz is zij om het leven gebracht.
In 2017 is het exact 100 jaar geleden dat Charlotte Salomon werd geboren. Slechts 26 jaar heeft zij geleefd. Dat wij überhaupt weten wie zij was, heeft alles te maken met haar levenswerk Leven? of Theater? Een geschilderd muziektheaterstuk dat vanaf 1971 een permanent onderkomen heeft gekregen in het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Om de honderdste verjaardag van Charlotte Salomon te herdenken, organiseert het JHM van 20 oktober 2017 tot en met 25 maart 2018 een bijzondere tentoonstelling die volledig in het teken staat van Charlotte’s artistieke nalatenschap. Voor het eerst zullen de ruim 800 gouaches van Leven? of Theater? tegelijkertijd getoond worden. Een must see voor iedereen en zeker voor Natascha en mij.
Het totale werk van Charlotte Salomon bestaat uit 1325 gouaches en transparanten. Hiervan zijn er veel door Charlotte zelf afgekeurd en zo ontstond een genummerde serie van ongeveer achthonderd schilderingen. Leven? of Theater? heeft de vorm van een muziektheaterstuk met akten en scènes. De structuur is helder met een proloog, hoofddeel en epiloog. De proloog beslaat de tijd van Charlottes jeugd in Berlijn tot 1937. Het hoofddeel gaat over haar grote liefde, de zangpedagoog Alfred Wolfsohn, en zijn verhouding met Charlotte en haar stiefmoeder, de operazangeres Paula Salomon-Lindberg. De epiloog behandelt het verblijf van Charlotte in Zuid- Frankrijk van 1939 tot 1942.
In een hotel in St. Jean Cap Ferrat werkte Charlotte Salomon in de zomer van 1942 dag en nacht aan de voltooiing van haar werk. Met de woorden c’est toute ma vie (het is mijn hele leven) vertrouwde ze Leven? of Theater? toe aan dokter Moridis in Villefranche-sur-Mer. Na de oorlog schonk de arts het werk aan Ottilie Moore, aan wie Leven? of Theater? is opgedragen. Deze Amerikaanse vrouw had Charlotte en haar grootouders onderdak geboden in haar villa in Villefranche. Zij gaf de verzameling gouaches, samen met Charlottes zelfportret, in 1947 aan Albert en Paula Salomon (Charlotte’s vader en stiefmoeder), die tot dan toe niets afwisten van het bestaan van het werk.
Albert en Paula Salomon lieten vijf, met linnen beklede dozen maken waarin ze de schilderingen meer dan tien jaar bewaarden. In 1959 brachten ze het werk onder de aandacht van het Stedelijk Museum in Amsterdam dat een tentoonstelling organiseerde in 1961. Dit betekende het begin van een reeks exposities en publicaties over Charlotte Salomons Leven? of Theater? Op 20 november 1971 schonken Albert Salomon en zijn vrouw Paula Salomon-Lindberg de ruim 1300 gouaches aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam.
In 2012 zag ik de documentaire van Frans Weisz over Leven? of Theater? in de Verkadefabriek in Den Bosch. Een intrigerende verfilming over Charlotte en haar Leven? of Theater?…..
Bekijk de gehele documentaire hier.
Wie was Charlotte Salomon?
Charlotte Salomon (1917-1943) groeide op in een bourgeois Duits-joods milieu in Berlijn. Daar leefde ze als jong meisje relatief onbezorgd tot de nationaal-socialistische machtsovername in 1933. Desondanks voltooide ze nagenoeg een opleiding aan de kunstacademie. In januari 1939 ontvluchtte Charlotte Berlijn en reisde naar haar grootouders in Zuid-Frankrijk, die nazi-Duitsland al in 1933 verlaten hadden. In 1940, na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, pleegde haar grootmoeder zelfmoord. Toen pas werd Charlotte verteld dat ook haar moeder in 1926 een einde aan haar leven had gemaakt. De 24-jarige Charlotte verwerkte deze roerige familiegeschiedenis en haar ervaringen als Joodse in Berlijn op een buitengewone manier. Zij zag zich voor de keus gesteld een eind aan haar leven te maken of ‘iets heel krankzinnig bijzonders’ te ondernemen. Ze trok zich totaal terug en begon in een ongekende creatieve explosie te schilderen. Buiten, onder de Zuid-Franse zon, ontstond zo tussen 1940 en 1942 in achttien maanden van geconcentreerd werken Leven? of Theater?, een reeks van bijna achthonderd gouaches (schilderingen met onverdunde waterverf) waarin Charlottes levensverhaal wordt verteld. “En zij zag met wakkergedroomde ogen alle schoonheid om haar heen, zag de zee, voelde de zon en wist: ze moest een tijdlang van de menselijke oppervlakte verdwijnen en daarvoor ieder offer brengen om vanuit de diepte haar wereld nieuw te scheppen.” Charlotte Salomon werd in oktober 1943 in Auschwitz op 26-jarige leeftijd om het leven gebracht.
Met dank aan het Joods Historisch Museum voor het beschikbaar stellen van de complete collectie van het werk van Charlotte Salomon (en achtergrond informatie) op de website: http://www.charlotte-salomon.nl/collectie/thema’s/charlotte-salomon/leben-oder-theater
© 2017 Karin Haanappel
Wil je een lezing over Charlotte Salomon organiseren met mij als spreker? Klik dan hier.